Ekzistenca historike e Jezusit Krisht ka qene objekt diskutimi per shume shekuj. Ne kete artikull, do te paraqesim burimet kryesore historike, bible dhe jashtebiblike, qe permendin Jezusin, duke shqyrtuar deshmite qe kane mbijetuar deri me sot. Keto vepra, permendin Jezusin ose i referohen jetes, mesimeve ose pranise se tij historike:

Libra brenda Bibles

Ungjijte (Dhiata e Re)

1. Mateu

2. Marku

3. Luka

4. Gjoni

Keta kater Ungjij ofrojne tregimet kryesore te jetes, sherbimit, vdekjes dhe ringjalljes se Jezusit.

Veprat e Apostujve (Dhiata e Re)

I shkruar nga i njejti autor si Ungjilli i Lukes, ky liber pershkruan perhapjen e krishterimit pas ngjitjes ne qiell te Jezusit dhe permban referenca per mesimet e tij dhe ndikimin e jetes se tij.

Letrat e Palit (Dhjata e Re)

Letra derguar Romaket

Letra e pare derguar Korintasve

Letra e dyte derguar Korintas

Letra derguar Galatas

Letra derguar Efesianeve

Letra derguar Filipianet

Letra derguar Kolosianeve

Letra e pare derguar Thesalonikas

Letra e dyte derguar Thesalonikas

Letra e pare derguar Timoteut

Letra e dyte derguar Timoteut

Letra derguar Titit

Letra derguar Filemon

Keto letra te Apostullit Pal diskutojne jeten, vdekjen, ringjalljen dhe rendesine teologjike te Jezusit.

Letra te Pergjithshme (Dhjata e Re)

Letrat e Hebrenjve (Edhe pse autori eshte i panjohur, libri reflekton mbi Jezusin si kryeprift)

James

Letra e pare e Pjetrit

Letra e dyte e Pjetrit

Letra e pare e Gjonit

Letra e dyte e Gjonit

Letra e trete e Gjonit

Letra e Judes

Keto letra i referohen gjithashtu rolit dhe rendesise se Jezusit brenda besimit te krishtere.

Zbulesa (Dhjata e Re)

Ky tekst apokaliptik, qe i atribohet Gjonit, permend Jezusin dhe rolin e tij ne kohet e fundit.

Libra qe permendin Jezusin jashte Bibles

Ungjilli i Thomait (Apokrif/Apokrife e Dhiates se Re)

Nje koleksion prej 114 theniesh qe i atribuohen Jezusit, te zbuluara ne biblioteken Nag Hammadi ne Egjipt. Konsiderohet si nje tekst gnostik.

Ungjilli i Pjetrit (Apokrif/Apokrife e Dhiates se Re)

Nje ungjill jo-kanonik qe ofron nje rrefim te pasionit dhe ringjalljes se Jezusit nga nje kendveshtrim tjeter.

Ungjilli i Marise Magdalenes (Apokrife/Apokrife e Dhiates se Re)

Ky tekst lidhet me krishterimin gnostik dhe reflekton mbi te kuptuarit e Maria Magdalenes per mesimet e Jezusit.

Ungjilli i Judes (Apokrif/Apokrife e Dhiates se Re)

Ky tekst gnostik portretizon Jude Iskariotin ne nje kendveshtrim tjeter, duke sugjeruar nje marredhenie te vecante midis Judes dhe Jezusit.

Ungjilli i Foshnjerise se Thomait (Apokrife/Apokrife e Dhiates se Re)

Nje tekst qe fokusohet ne femijerine e Jezusit, duke paraqitur mrekulli te ndryshme qe i atribuohen atij gjate rinise se tij.

Protoevangeliumi i Jakobit (Apokrife/Apokrifa e Dhiates se Re)

Ky tekst trajton lindjen dhe jeten e hershme te Marise, nenes se Jezusit, dhe ofron disa njohuri edhe per jeten e hershme te Jezusit.

Didache (tekst kristian i shekullit I, anonim)

I njohur gjithashtu si "Mesimi i Dymbedhjete Apostujve", ky dokument i hershem i krishtere permend Jezusin ne kontekstin e mesimeve dhe ritualeve morale te krishtera.

Ungjilli i Filipit (Apokrif/Apokrifa i Dhiates se Re)

Nje tekst tjeter gnostik qe thekson mesimet mistike dhe shpirterore te lidhura me Jezusin.

Burimet jo te krishtera qe permendin Jezusin

Veprat e Flavius Josephus (historian hebre i shekullit I)

"Antikitetet e Judenjve" – Ne "Librin 18", Jozefi permend shkurtimisht Jezusin ne nje pasazh te quajtur "Testimonium Flavianu", duke diskutuar Jezusin si mesues dhe duke bere mrekulli.

Talmudi (shkrimet rabinike hebreje)

Jezusi permendet ne disa pasazhe te "Talmudit Babilonas", megjithese referencat jane shpesh kritike ose te paqarta, duke iu referuar atij si "Yeshu".

Plini i Riu (guvernator dhe shkrimtar romak, fillimi i shekullit II)

Ne nje leter drejtuar perandorit Trajan, Plini permend te krishteret qe adhurojne Krishtin si zot, duke ofruar reference indirekte per Jezusin.

Tacitus (historian romak, fillimi i shekullit II)

"Analet" - Taciti i referohet ekzekutimit te Jezusit nen Ponc Pilatin, duke bere nje nga referencat me te hershme romake per ekzistencen e Jezusit.

Suetonius (historian romak, fillimi i shekullit II)

"Dymbedhjete Cezaret" - Suetonius permend trazirat ne Rome gjate mbreterimit te perandorit Klaudius, duke ia atribuar ato nxitjes se "Chrestus", nje reference e mundshme per Krishtin.

Kurani (libri i shenjte islam)

"Kurani" e permend Jezusin (Isain) shume here, duke e portretizuar ate si profet dhe Mesi, por jo hyjnor. Permendjet kryesore perfshijne lindjen e tij te mrekullueshme, mrekullite e tij dhe ngjitjen e tij ne qiell.

Ungjilli i Barnabes (tradita apokrife/islame)

Nje tekst qe paraqet nje version te jetes se Jezusit te perafruar me shume me pikepamjet islame, duke refuzuar hyjnine dhe kryqezimin e tij dhe duke shpallur Muhamedin si profetin e ardhshem.

Shkrime dhe dokumente te tjera te krishtera te hershme

Letra e Barnabes (Apokrifa e Krishtere)

Nuk perfshihet ne kanunin e Dhiates se Re, por komunitetet e hershme te krishtera e referuan ate si te rendesishem ne disa rajone. Ai ofron komente mbi mesimet e krishtera, me permendje te Jezusit.

Bariu i Hermasit (Apokrifa e hershme e Krishtere)

Nje veper alegorike e krishtere qe i referohet virtyteve te krishtera dhe ne menyre indirekte i referohet rolit te Jezusit si Biri i Perendise.

Letrat e Ignatit te Antiokise (shkrimet e hershme te krishtera)

Ignatius, nje Ate i Kishes, u shkroi disa letra komuniteteve te krishtera, duke permendur hyjnine, pasionin dhe ringjalljen e Jezusit.

Letra e Klementit (shkrimi i hershem i krishtere)

Shkruar nga Klementi i Romes per kishen e Korintit, duke diskutuar doktrinen e krishtere dhe duke iu referuar Jezusit.

Apologjia e Aristides (shkrimi i hershem i krishtere)

Nje tekst i krishtere i shekullit te 2-te qe mbron besimin e krishtere dhe permend Jezusin si burimin e shpetimit.

Tekste te mevonshme islame

Hadithi (theniet islame te profetit Muhamed)

Permbledhje te ndryshme hadithesh e permendin Jezusin, duke theksuar rolin e tij si profet, mrekullite e tij dhe ardhjen e tij te dyte.

Tekste te tjera fetare qe permendin Jezusin

Libri i Mormonit (shkrimi i shenjte i shenjtoreve te diteve te mevonshme)

Sipas tradites LDS, ky tekst permban rrefime te vizites se Jezusit ne kontinentin amerikan pas ringjalljes se tij.

Perla me Vlere te Madhe (Shkrimi i Shenjte i Diteve te Mevonshme)

Pjese e kanunit te shenjtoreve te diteve te mevonshme, ky liber perfshin gjithashtu referenca per Jezusin.

Shkrime te tjera te hershme te krishtera dhe cifute

Mara Bar-Serapion (filozofe siriake)

Ne nje leter te shkruar diku midis shekujve 1 dhe 3 te e.s., Mara Bar-Serapion i referohet ekzekutimit te "mbretit te mencur" te hebrenjve, qe shume studiues besojne se eshte nje reference per Jezusin.

Ungjilli i Hebrenjve (Apokrifa e hershme e Krishtere)

Ky ungjill i humbur eshte perdorur nga grupe hebreje-kristiane dhe eshte referuar nga Eterit e hershem te Kishes si Klementi i Aleksandrise dhe Origjeni. Ai ofron nje interpretim te vecante te jetes dhe mesimeve te Jezusit.

Ungjilli i Ebioniteve (Apokrifa e hershme e Krishtere)

Ky ungjill, i lidhur me sektin judeo-krishtere te ebioniteve, gjithashtu thekson Jezusin si nje profet njerezor dhe jo si hyjnor, duke pasqyruar diversitetin e hershem te krishtere.

"Contra Celsum" e Origjenit (Apologetika e Krishtere)

Ne kete veper, Origjeni, nje teolog i hershem i krishtere, i pergjigjet Celsusit, nje filozofi pagan qe kritikoi krishterimin. Mbrojtja e Origjenit perfshin disa referenca per Jezusin, duke trajtuar si hyjnine ashtu edhe ekzistencen e tij historike.

Historia kishtare* e Eusebiut te Cezarese* (historian i krishtere i shekullit te 4-te)

Eusebius, nje historian kyc i krishterimit te hershem, e permend Jezusin shume here, duke perpiluar dhe komentuar referencat e meparshme, te krishtera dhe jo te krishtera, per Jezusin.

Apokalipsi i Pjetrit (Apokrife/Apokrife e Dhiates se Re)

Nje tekst i hershem i krishtere qe ofron vizione te jetes se pertejme, qe i atribuohen Pjetrit, me referenca indirekte per Jezusin dhe rolin e tij ne shpetim.

Letra e Polikarpit (shkrimi i hershem i krishtere)

Shkruar nga Polikarpi, nje peshkop dhe martir i hershem i krishtere, kjo leter i referohet Jezusit dhe mesimeve te tij duke i inkurajuar te krishteret te qendrojne besnike.

Tekste manikeane

Ungjilli i Manit

Ky shkrim i shenjte manikean, e permend Jezusin ne kontekstin e mesimeve te Manit, duke e portretizuar ate si nje figure domethenese, megjithese te interpretuar permes nje kuadri fetar dualist.

Shkrime te tjera te hershme romake dhe greke

Lucian i Samosatas (satirist grek i shekullit II)

- Ne vepren e tij *Vdekja e Peregrinusit*, Luciani tallet me te krishteret e hershem dhe indirekt e referon Jezusin si "te kryqezuarin" te cilin te krishteret e adhurojne.

Tallus (historian i shekullit I)

- Thallus citohet nga historianet e mevonshem, si Julius Africanus, duke iu referuar erresires qe ndodhi gjate kryqezimit te Jezusit. Megjithese vepra origjinale humbet, fragmenti mbijeton si nje nga referencat e hershme jo te krishtera per Jezusin.

Tekste te tjera gnostike

Traktati i dyte i Sethit te Madh (teksti gnostik)

- Kjo veper gnostike nga biblioteka Nag Hammadi perfshin nje version unik te kryqezimit te Jezusit, duke sugjeruar se nuk ishte Jezusi ai qe u kryqezua, por dikush tjeter ne vend te tij.

Apokrifoni i Gjonit (tekst gnostik)

- Nje tekst tjeter nga koleksioni Nag Hammadi, kjo veper pershkruan Jezusin nga nje kendveshtrim gnostik, duke theksuar zbulesat dhe mesimet mistike.

Pistis Sophia (tekst gnostik)

- Ky tekst gnostik e paraqet Jezusin si zbulues te dijes hyjnore per dishepujt e tij pas ringjalljes se tij.

---

Kjo liste perfshin tekste nga tradita te ndryshme qe i referohen Jezusit, duke reflektuar ndikimin e tij jo vetem brenda krishterimit, por ne kontekste te ndryshme fetare dhe kulturore. Me tregoni nese deshironi me shume detaje per ndonje nga keto tekste!

Keto burime, megjithese te ndryshme, pasqyrojne ndikimin e perhapur te Jezusit ne shume tradita te ndryshme fetare, filozofike dhe kulturore. Ato ilustrojne gamen e gjere te interpretimeve te jetes dhe mesimeve te tij qe kane dale jashte kanunit tradicional biblik.